Raport o polityce spójności - Polska
Webinarium w ramach Europejskiego Tygodnia Regionów i Miast „Raport o polityce spójności – Polska” odbyło się 14 października 2020 roku.
27.05.2020 roku Komisja Europejska ogłosiła kompleksowy plan odbudowy dla Europy, którego głównym instrumentem na rzecz odbudowy gospodarki jest NextGenerationEU (NGEU) o wartości 750 mld €, wpisane w długoterminowy budżet Unii Europejskiej (390 mld € dotacje, 360 mld € pożyczki).
Łączny budżet Unii Europejskiej na lata 2021-2027 ma wynieść 1 824.3 mld €, w tym Wieloletnie Ramy Finansowe oraz Instrument NGEU. Instrument został zatwierdzony przez Radę Europejską na posiedzeniu w dniach 17-21.07.2020 roku. Integralną częścią planu odbudowy jest również polityka spójności.
W okresie 2014-2020 Polska jest największym beneficjentem Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych, otrzymując 85,8 mld € (na 416,5 mld € w skali całej UE), z czego największą część stanowią Fundusze Polityki Spójności (77,6 mld €) zasilających 5 kluczowych funduszy. Znaczna część tej alokacji zarządzana jest z poziomu regionalnego.
Polska jest jednym z krajów, gdzie szacowany udział europejskiej polityki spójności w inwestycjach publicznych w okresie 2015-2017 wyniósł ponad 60%.
Rola samorządów polskich we wdrażaniu inwestycji, również pochodzących z polityki spójności jest niezwykle istotna, ponieważ zarządzają ponad połową inwestycji publicznych, stąd bardzo ważny jest rozwój ich potencjału administracyjnego (wdrażanie, planowanie, opracowanie strategii terytorialnych), szczególnie w słabiej rozwiniętych regionach kraju.
W ramach planu odbudowy gospodarczej Polska ma dostęp do następujących funduszy oraz instrumentów:
• CRII, CRII+ (Coronavirus Response Investment Initiative) – Instrument finansowany
z obecnego okresu programowania
• reACT EU – Instrument finansowany z obecnego okresu programowania
• Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (Just Transition Fund) – Instrument finansowany w ramach przyszłego okresu programowania 2021-2027
• Fundusze Polityki Spójności (EFS, EFS+, EFRR) – finansowane w ramach przyszłego okresu programowania 2021-2027
• Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (zarządzany przez sekretariat generalny KE) – budżet wynosi 52 mld € (23 mld € dotacje; 29 mld € pożyczki)
CRII, CRII+
Pierwsza inicjatywa inwestycyjna (1.04.2020 roku) w odpowiedzi na eskalację pandemii COVID-19, która umożliwiła państwom członkowskim na wydatkowanie niezakontraktowanych jeszcze środków obecnej perspektywy finansowej na wzmacnianie zdolności reagowania w kontekście obecnego kryzysu zdrowotnego.
Środki są kwalifikowalne od 1.02.2020 roku w ramach już istniejących programów w okresie 2014-2020.
W ramach Instrumentu CRII+ istnieje możliwość podnoszenia stóp współfinansowania unijnego do 100%, a także rezygnuje się z kontroli zgodności z zasadą koncentracji tematycznej. Wyjątkowo, środki pochodzące z EFRR mogą zostać przeznaczone na dofinansowanie kapitału obrotowego MŚP oraz zakup wyposażenia i usług koniecznych do wzmacniania zdolności reagowania publicznej służby zdrowia.
reACT EU
Instrument udostępnia 47,5 mld € w ramach programów obecnej perspektywy 2014-2020. W odróżnieniu od inicjatyw CRII dostarcza państwom członkowskim dodatkowy budżet (w ramach CRII możliwe było przesuwanie środków w ramach dostępnych programów).
Nowe środki należy wydatkować w krótkim czasie, ponieważ ostateczna data kwalifikowalności pozostaje niezmieniona (2023 rok).
Stopa współfinansowania unijnego może wynieść 100%.
Istotna jest prostsza procedura programowania – dedykowany cel/priorytet tematyczny można wpisać w już istniejące programy lub wpisać w nowy cel tematyczny Wspieranie kryzysowych działań naprawczych w kontekście pandemii COVID-19 i przygotowania do ekologicznej i cyfrowej odbudowy gospodarki zwiększającej jej odporność.
Obecnie ostateczna alokacja środków dla Polski nie jest jeszcze znana.
Just Transition Fund
Zaprojektowany z myślą o realizacji priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu, dedykowany regionom, które zmagają się z barierami społeczno-gospodarczymi, związanymi
z koniecznością przejścia w kierunku transformacji na rzecz osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku.
W Polsce dotyczy to przede wszystkich regionów, które swój potencjał opierają na gospodarce węglowej (kopalnie, elektrownie węglowe).
Warunkiem uzyskania wsparcia w ramach tego funduszu jest opracowanie planu terytorialnego wraz z harmonogramem procesu transformacji przez regiony, które chcą aplikować o środki.
Polska ma być znaczącym beneficjentem Funduszu Sprawiedliwej Transformacji - z 17,5 mld € całkowitych dostępnych środków 3,5 mld € ma być przeznaczona na dla naszego kraju.
Uwaga: Wymaga to oficjalnego zobowiązania ze strony polskiego rządu do osiągnięcia celu neutralności klimatycznej do 2050 roku, w przeciwnym wypadku Komisja Europejska zredukuje wysokość tych środków o połowę.
Polityka Spójności 2021-2027, RWP
Proponowane zmiany w rozporządzeniu ogólnym dot. przepisów wspólnych (w trakcie negocjacji):
Większa elastyczność transferu środków między funduszami (odpowiedź KE na kryzys)
na poziomie umowy partnerstwa i programów (państwa członkowskie mogą same decydować w określonym zakresie, jakie priorytety mają większe znaczenie. Pozwoli to uniknąć corocznej modyfikacji programów)
Komisja Europejska posiada uprawnienia do przyjmowania aktów wykonawczych dla szybkiego i efektywnego korzystania ze środków dostępnych w ramach funduszy w sytuacji wystąpienia wyjątkowych okoliczności (nagłe wstrząsy gospodarcze, niosące poważne konsekwencje dla finansów publicznych). Ostateczną decyzję podejmuje w tym zakresie Rada oceniając, na ile poważne w skutkach mogą być takie kryzysy dla zagrożonego państwa członkowskiego aby Komisja mogła zmienić reguły wdrażania dostępnych funduszy.
Obniżenie do 5 mln € progu dla projektów, które mogą być rozłożone na dwa okresy programowania.
Rozporządzenie dotyczące EFRR/FS+ 2021-2027
W ramach celów szczegółowych dodano:
Tworzenie miejsc pracy w MŚP (nie tylko wzrost produktywności, czy konkurencyjności)
Zwiększanie odporności systemu opieki zdrowotnej (ukierunkowane inwestycje, które niezależnie od kryzysów zdrowotnych będą wydajnie i w pełni wykorzystywane)
Wzmocnienie roli kultury i turystyki w rozwoju gospodarczym, włączeniu społecznym oraz innowacjach społecznych
Przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji mogą ubiegać się o środki w przypadkach, w których ustanowiono tymczasowe środki pomocy państwa
Komisja Europejska będzie podejmować działania na rzecz wydajniejszej koordynacji działań, która pozwoli skuteczniej programować, wdrażać i wykorzystywać dostępne środki, w porównaniu do perspektywy 2014-2020. Wydatkowanie dostępnych środków będzie także uzależnione od przeprowadzenia reform w różnych obszarach (warunki podstawowe).
