Zwalczanie Oszustw Żywnościowych
Webinarium w ramach Europejskiego Tygodnia Regionów i Miast „Europejska Sieć ds. Zwalczania Oszustw Żywnościowych” odbyło się 22 października 2020 roku.
Unijna Sieć ds. Zwalczania Oszustw Żywnościowych łączy w sprawach naruszeń przepisów o charakterze transgranicznym organy wyznaczone przez państwa członkowskie oraz niektóre inne kraje europejskie (Szwajcarię, Norwegię, Islandię), przedstawicieli służb Komisji Europejskiej i Europolu, a we wskazanych przypadkach także Eurojust, Jednostkę Współpracy Sądowej UE.
Właściwe organy są zobowiązane do wymiany informacji celem weryfikowania zgodności z przepisami wspólnotowymi, dotyczącymi łańcucha rolno-spożywczego ze swoimi odpowiednikami, w niektórych przypadkach także z Komisją, jeżeli wyniki kontroli urzędowych wymagają podjęcia działań w więcej, niż jednym kraju.
Oszustwa w branży spożywczej są coraz powszechniejszym zjawiskiem, któremu należy pilnie nadać właściwy priorytet. Jest to szczególnie ważne w kontekście nowej, unijnej strategii na rzecz zrównoważonego systemu żywienia Farm to Fork, gdzie istotną rolę powinna odgrywać ochrona praw konsumenta, który, jako końcowy odbiorca produktów spożywczych, ma bezpośredni wpływ na kreowanie tego sektora rynku.
Zdrowa żywność i jej swobodny przepływ stanowią kluczowy aspekt rozwoju wewnętrznego rynku Unii Europejskiej, która jest wyposażona w funkcjonalne ramy regulacyjne, pozwalające zapewnić bezpieczeństwo żywności. Niemniej jednak ich skuteczność uzależniona jest
w szerokim stopniu od możliwości ich egzekwowania.
Pod tym względem oszustwa w branży spożywczej pozostają obszarem, w którym Komisja Europejska powinna nadal intensyfikować ukierunkowane działania, które poprawią równość szans podmiotów na rynku. Skuteczność podejmowanych wysiłków zależeć też będzie od możliwości egzekwowania przepisów nie tylko we współpracy z państwami członkowskimi, lecz także krajami spoza Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie wydaje się odgrywać tutaj polityka „zerowej” tolerancji, która miałaby wpływ na kreowanie narzędzi zdolnych do wykrywania oszustw o różnym charakterze.
Unijna Strategia na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego od pola do stołu zobowiązuje Komisję do nasilenia walki z nieuczciwymi praktykami w branży spożywczej, poprzez skoncentrowanie na trzech głównych elementach:
• Współpracy z państwami członkowskimi, organem ścigania UE (Europol) oraz innymi podmiotami w celu wydajnego wykorzystywania danych oraz poprawy koordynacji działań w zakresie oszustw w branży spożywczej.
• Propozycji bardziej rygorystycznych i zdecydowanych środków w celu kontroli dóbr importowanych do UE.
• Szukania możliwości wzmocnienia koordynacji i zdolności Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), prowadzącego dochodzenia w sprawie nadużyć na szkodę unijnego budżetu.
Wskazuje się także, że plan działania Strategii od pola do stołu powinien uwzględniać czynności zmierzające do utworzenia grupy zadaniowej UE ds. oszustw w branży spożywczej, w celu wzmocnienia koordynacji działań Komisji Europejskiej i współpracy z Europolem,
a także działania ukierunkowane na rozszerzenie prawodawstwa unijnego w celu śledzenia bezprawnych działań.
Komisja wypracowała również plan działania, który obejmuje w szczególności poprawę koordynacji w celu egzekucji przepisów dotyczących jednolitego rynku oraz śledzenia oszustw w branży spożywczej (w tym poprzez rozważenie wzmocnienia możliwości dochodzeniowych OLAF-u). Wskazuje się, że orientacyjny harmonogram mógłby być przygotowany w 2021, bądź 2022 roku.
Niezgodności w zakresie bezpieczeństwa żywności na terenie Wspólnoty niekoniecznie oznaczają tożsame niezgodności w świetle prawodawstwa krajów spoza Unii Europejskiej. Wpływa to na pozycję partnerów handlowych, którzy zwracają silną uwagę na brak wystarczającej reakcji ze strony rządów, szczególnie jeśli prawodawstwo ustala ograniczone wymogi urzędowe w tym zakresie. W przypadku szczebla krajowego inspektorzy żywności zmuszeni są polegać na organach ściągania w zakresie dochodzeń obejmujących oszustwa żywieniowe, a gdy te nie są wyspecjalizowane w sprawach dotyczących żywności, będą nadawać priorytet innym działaniom o charakterze przestępczym, niż oszustwa w branży spożywczej.
W przypadku szczebla unijnego Komisja nie posiada wystarczających uprawnień do uzupełniania działań egzekucyjnych państw członkowskich. Skuteczność działań ogranicza się do wydatków z budżetu unijnego, w przypadku których dochodzenie może wszcząć OLAF.
W praktyce takie działania sprowadzają się do kilku dochodzeń związanych z fałszowaniem żywności rocznie, gdzie państwa członkowskie mogą brać w nich udział na zasadzie dobrowolności.
Głównym czynnikiem motywującym oszustwa w sektorze spożywczym jest wymiar ekonomiczny, stąd uważa się, że rozwiązaniem powinny być surowe kary, które mogą skutecznie zapobiegać takim incydentom. Jak pokazują dotychczasowe wyniki, jedną z najczęstszych praktyk jest wprowadzanie na rynek produktów nieekologicznych, oznaczonych jako żywność organiczna. Inne oszustwa dotyczą np. fałszowania dokumentacji, wprowadzania konsumentów w błąd poprzez nieprawdziwe informacje umieszczane na etykietach, czy powszechnie znanych praktyk związanych z dodawaniem mniej wartościowych składników do produktu końcowego (przykładowo dodatek wody do soków, wina). Powoduje to znaczne straty dla uczciwych producentów oraz utrwala praktyki, które nie niosą za sobą żadnych strat finansowych ani konsekwencji dla producentów łamiących prawo.
Oszustwa w branży spożywczej nadal mają zdecydowanie niższy priorytet, niż inne działania przestępcze i nie rozpatruje się ich w kategoriach zagrożenia zdrowia publicznego (żywność modyfikowana genetycznie, stosowanie dodatków paszowych, antybiotyków, pestycydów, itp.) czy nawet bioterroryzmu w przypadku umyślnych, zamierzonych działań na masową skalę.
Brak skutecznych narzędzi może w konsekwencji zmusić uczciwych operatorów do stosowania nieuczciwych praktyk, w celu ochrony własnej działalności gospodarczej i utrzymania jej funkcjonalności na rynku. Jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku, w którym sektor spożywczy ma kluczowe znaczenie dla gospodarki kraju.
Istotnym problemem jest także brak prawnej definicji oszustwa żywnościowego, a więc podstawowa odpowiedzialność za zapewnienie zgodności z przepisami Unii Europejskiej, dotyczącymi produktów rolno-spożywczych powinna spoczywać na podmiotach działających na rynku spożywczym i paszowym. Wykrywalność oraz zwalczanie oszustw należy natomiast do obowiązków państw członkowskich, nie tylko na podstawie przepisów rozporządzeń dotyczących kontroli urzędowych.
Brak skutecznych środków może w konsekwencji przyczyniać się również do utraty zaufania konsumentów wobec unijnego systemu żywnościowego, co będzie miało bezpośredni i natychmiastowy wpływ na zaburzenie funkcjonowania wspólnotowego rynku i handlu wewnętrznego, przedsiębiorstw branży spożywczej, przyczyni się także do utraty wiarygodności organów odpowiedzialnych za śledzenie naruszeń oraz przyczyniać się do prawdopodobnych zagrożeń w obszarze zdrowia publicznego.
Należy podjąć działania zmierzające do zapewnienia kompleksowych zestawów narzędzi legislacyjnych do rozpoznawania, identyfikowania i śledzenia nadużyć, w tym również ustawodawstwa dotyczącego współpracy w przypadku naruszeń przepisów wykraczających poza jurysdykcję pojedynczego państwa.
Więcej na ten temat:
https://euregionsweek2020-video.eu/video/the-eu-food-fraud-network
