Regionalny portal informacyjny Wrota Warmii i Mazur

Wytyczne dotyczące zrównoważonego rozwoju

Konferencja pt. „Wytyczne dotyczące zrównoważonego rozwoju, wzmacniające współpracę na rzecz bardziej ekologicznego łańcucha dostaw rolno-spożywczych” („Sustainability guidelines enhancing cooperation for a greener agri-food supply chain”), zorganizowane z inicjatywy Komisji Europejskiej odbyła się 12 czerwca 2023 roku w Olsztynie.

1. W ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027, w 2021 roku Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2117 wprowadzono nowe wyłączenie (art. 210a) do Rozporządzenia 1308/2013 ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych.
2. Artykuł 210a dopuszcza odstępstwo od niezgodności z prawem porozumień ograniczających konkurencję, o których mowa w art. 101 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, gdzie zasadniczo zakazuje się porozumień między przedsiębiorstwami, które ograniczają konkurencję, takich jak porozumienia między konkurentami, które prowadzą do wyższych cen lub mniejszych ilości.
3. Wyłączenie dopuszcza umowy zawierane na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju poprzez przyjęcie norm wykraczających poza normy obowiązkowe określone na podstawie przepisów unijnych lub krajowych z zastrzeżeniem, że ograniczenia konkurencji wynikające z porozumień będą niezbędne do osiągnięcia tych celów (brak możliwości osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju w sposób niezakłócający konkurencji – kryterium niezbędności).
4. Kwalifikujące się normy zrównoważonego rozwoju:

- cele środowiskowe, w tym łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej, zrównoważone wykorzystanie i ochrona krajobrazów, wody i gleby, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w tym ograniczenie marnotrawienia żywności, zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola oraz ochrona i odbudowa różnorodności biologicznej i ekosystemów,

- wytwarzanie produktów rolnych w sposób, który ogranicza stosowanie pestycydów i polega na zarządzaniu ryzykiem związanym z takim stosowaniem lub zmniejsza ryzyko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w produkcji rolnej,

- zdrowie zwierząt i dobrostan zwierząt.

5. W projekcie wytycznych wskazuje się na interwencję ex post - Komisja Europejska i krajowe organy właściwe ds. konkurencji mają prawo wstrzymać albo zażądać zmiany postanowień zawartych w porozumieniach, jeśli zagrażają one celom Wspólnej Polityki Rolnej (art. 39 TFUE).
6. 06.2023 roku Komisja Europejska przyjęła zmienione rozporządzenia ws. wyłączeń grupowych dotyczących porozumień horyzontalnych i nowe wytyczne horyzontalne, w tym nowy rozdział wytycznych horyzontalnych obejmujący porozumienia w sprawie zrównoważonego rozwoju.
7. Do 8.12.2023 roku Komisja Europejska opracuje ostateczną wersję wytycznych dotyczących warunków dopuszczających stosowanie wyłączenia (projekt wytycznych jest załącznikiem do informacji ze spotkania).

Podsumowanie wystąpień panelowych:

1. Zgodnie z projektem wytycznych, artykuł 210a ma zastosowanie w części porozumienia bezpośrednio odnoszącej się do produkcji lub handlu co najmniej jednym produktem rolnym, wymienionym w załączniku I do TFUE (produkty rybołówstwa i akwakultury nie wchodzą w zakres art.210a).
2. W projekcie wytycznych podkreśla się różnice odnoszące się do pojęcia niezbędności, które występują pomiędzy art.210a oraz art.101 ust. 3 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
3. W przypadkach, w których umowa dotyczy zarówno produktów rolnych, jak i nierolnych, artykuł 210a ma zastosowanie wyłącznie do części rolnej (nie dotyczy produktów spożywczych).
4. Wyłączenie ma zapewnić bezpieczeństwo prawne w kontekście porozumień, które mogą mieć negatywne skutki, takie jak np. zmniejszenie produkcji, czy wzrost cen,
   co może być konieczne dla niektórych ulepszeń w zakresie zrównoważonego rozwoju.
5. Przyjęcie przez podmioty norm wykraczających poza wymagane prawem dotyczy również obszarów, w których obecnie nie funkcjonują żadne przyjęte normy, np.
   w zakresie erozji gleb.
6. Nowe wyłączenie ma na celu wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności oraz zwiększenia ich siły przetargowej w procesie zawierania porozumień określających normy zrównoważonego rozwoju. Artykuł 210a stosuje się do porozumień w sprawie zrównoważonego rozwoju, których stroną jest co najmniej jeden producent produktów rolnych. W tym miejscu podkreśla się również, że negocjacje w imieniu producentów produktów rolnych mogą być prowadzone przez stowarzyszenia reprezentujące rolników (zmniejszenie obciążeń administracyjnych po stronie producenta).
7. Artykuł 210a ma umożliwiać uzyskanie rekompensaty kosztów spowodowanych większym skoncentrowaniem na zrównoważonym rozwoju przy udziale dodatkowych uczestników łańcucha generowania wartości.
8. Wyłączenie obejmuje jedynie niektóre cele zrównoważonego rozwoju, związane z Europejskim Zielonym Ładem (nie dotyczy zrównoważonego rozwoju związanego np. z celami społecznymi albo gospodarczymi).
9. Podkreśla się, że produkcja żywności ekologicznej będzie wymagać zmiany modelu ekonomicznego związanej z koniecznością pokrycia wyższych kosztów produkcji przez producentów rolnych, w związku z czym zawierane porozumienia powinny uwzględniać sprawiedliwy podział zysków i ryzyka pomiędzy uczestników całego łańcucha wartości.
10. Podkreśla się konieczność zwiększenia przejrzystości w kontekście informowania konsumenta o poziomie faktycznego wynagrodzenia dla producentów rolnych oraz innych uczestników łańcucha dostaw, wynikającej z konieczności ponoszenia zwiększonych kosztów nabywania zrównoważonych artykułów rolnych. Projekt wytycznych przewiduje np. możliwość stosowania etykiet na rzecz informowania o produktach, które spełniają określone normy zrównoważonego rozwoju, co może wpływać na wzrost zaufania konsumentów.
11. Zwraca się uwagę na konieczność zapewnienia przez Komisję Europejską właściwej interpretacji pojęcia niezbędności wynikającego z art.210a w kontekście zagrożeń, które mogą skutkować w konsekwencji zwiększeniem cen konsumenckich za artykuły rolne niespełniające w rzeczywistości wyższych standardów zrównoważoności (zjawisko pseudoekologizacji, tzw. greenwashing). Pseudoekologizację wskazuje się również jako jeden z najważniejszych czynników zagrażających zmianom na rzecz zrównoważonego rozwoju, któremu art.210a mógłby zapobiegać.
12. Zwraca się uwagę na konieczność zapewnienia przez Komisję Europejską jasnych wytycznych związanych z rodzajami umów, które są niezbędne dla osiągania wyższych standardów zrównoważonego rozwoju, w szczególności w kontekście ustalania cen. Zwiększone koszty po stronie konsumenta powinny być uzasadnione w racjonalny sposób i odzwierciedlać zrównoważone metody produkcji.
13. Podkreśla się potrzebę stworzenia jednolitych mechanizmów na rzecz stałej kontroli zrównoważoności produktów rolnych.
14. Podkreśla się rolę konsumentów w kształtowaniu rynku poprzez dokonywanie wyborów konsumenckich, które mogą w konsekwencji zachęcać cały łańcuch dostaw do priorytetowego traktowania zrównoważonego rozwoju.

Zwraca się jednocześnie w tym aspekcie uwagę na następujące kwestie:

- gotowość/niechęć konsumenta do ponoszenia zwiększonych kosztów zakupu bardziej zrównoważonych produktów,

- faktyczne zapotrzebowanie konsumentów na bardziej zrównoważone produkty rolne,

- różnica pomiędzy deklarowanymi preferencjami, a faktycznymi wyborami konsumenckimi,

- brak możliwości ponoszenia przez konsumentów zwiększonych kosztów zakupu bardziej zrównoważonych produktów pomimo deklarowanego zapotrzebowania,

- skłonność do nabywania bardziej zrównoważonych produktów rolnych w długiej/krótkiej perspektywie czasowej.

15. Zwrócono jednocześnie uwagę, że artykuł 210a łączy pojęcie „niezbędności” z celami zrównoważonego rozwoju, a nie z konsumentami (ustawodawca zdecydował, że jedyne kryterium odnoszące się do art. 210a to „niezbędność”, a nie gotowość konsumenta do zapłaty za bardziej zrównoważone produkty rolne).
16. Brak gotowości konsumentów do ponoszenia zwiększonych kosztów oraz szeroka dostępność mniej zrównoważonych produktów wskazano jako jeden z głównych czynników wpływających na brak właściwych rekompensat dla producentów rolnych. W tym kontekście podkreślono, że działanie art.210a może być uzależnione od umożliwienia podmiotom prywatnym zawierania porozumień dotyczących zrównoważonego rozwoju na dużą skalę. Podkreśla się jednocześnie, że takie podejście może również skutkować znacznym ograniczeniem produkcji i dostępności mniej zrównoważonych produktów rolnych na rynku.
17. Podkreśla się konieczność uwzględnienia różnic wynikających z podejścia do zrównoważonego rozwoju wdrażanego przez poszczególne kraje członkowskie.
18. Podkreśla się, że art.210a powinien być narzędziem ściśle powiązanym z celami publicznej polityki w zakresie Europejskiego Zielonego Ładu, umożliwiającym przejście do poprawy zrównoważenia finansowego i środowiskowego produktów rolnych.

Przykłady inicjatyw wdrażających wyższe standardy zrównoważoności:

1. Bioland - stowarzyszenie rolnictwa ekologicznego,
2. Tierwohl - inicjatywa na rzecz dobrostanu zwierząt,
3. Fresh Produce Centre - inicjatywa zrzeszająca podmioty zajmujące się sprzedażą oraz marketingiem owoców i warzyw.