Wspólne budowanie zrównoważonych systemów żywnościowych
Konferencja „Farm to Fork - Wspólne budowanie zrównoważonych systemów żywnościowych”, zorganizowana z inicjatywy Komisji Europejskiej odbyła się 14 i 15 października 2021 roku.
Konferencja poświęcona opublikowanej w ubiegłym roku strategii „Od pola do stołu” na rzecz współtworzenia zrównoważonych systemów żywnościowych odbyła się już po raz drugi, ponownie gromadząc strony aktywnie zaangażowane w dyskusję na temat dotychczasowych postępów i dalszych prac nad zdrowszą i bardziej zrównoważoną żywnością dla Europy.
Wciąż obecna i wyrządzająca szkody pandemia COVID-19 pokazała wyraźnie słabe punkty w łańcuchach dostaw żywności w Unii Europejskiej, w bezpośredni sposób zagrażając zdrowiu, środowisku i rozwojowi społecznemu, a także wywierając negatywne skutki, w szczególności w krajach trzecich i rozwijających się, które będą wymagały szczególnej pomocy, jeśli mają się dostosować do nowych standardów europejskich w zakresie zrównoważoności.
Unijna strategia „Od pola do stołu” zajmująca szczególne miejsce w Europejskim Zielonym Ładzie, która ma uczynić unijny system żywnościowy bardziej zrównoważonym i dostępnym, stoi obecnie w obliczu wielu powiązanych ze sobą kryzysów. Systemy żywnościowe nie będą zrównoważone, jeśli nie zapewnimy ich odporności. W obliczu narastającego kryzysu klimatycznego oraz utraty bioróżnorodności koniecznym jest zmiana sposobów, w jaki produkujemy i konsumujemy naszą żywność, chroniąc jednocześnie europejski sektor rolno-spożywczy, który jako pierwszy w znaczącym stopniu odczuje konsekwencje zachodzących zmian środowiskowych.
Podkreśla się, że według obecnych szacunków produkcja żywności do roku 2050 będzie musiała wzrosnąć o 50%, co stwarza już dziś pilną konieczność optymalizacji całego łańcucha dostaw żywności przy jednoczesnym zmniejszaniu presji na środowisko naturalne. Działania w tym zakresie często podejmowane są przez interesariuszy w sposób niezależny od siebie, koniecznym więc wydaje się wypracowanie ich skoordynowanego zestawu, opartego na istotnej dla systemów rolno-spożywczych komplementarności. Złożoność tego procesu wymaga spójnych i systemowych ram zarządzania, skutecznie wspierających działania wielostronne na poziomach krajowych, regionalnych i lokalnych. Wskazuje się jednak, że ramy te często nie są uwzględniane w planowanych działaniach, bądź gdy już istnieją, nie obejmują rolno-ekologicznej i społeczno-kulturowej heterogeniczności regionu lub terytorium, którym zarządzają.
Wzrastająca wśród konsumentów świadomość w zakresie właściwych sposobów informowania o jakości nabywanej żywności oraz jej wpływu na zdrowie i środowisko doprowadzi do znaczących zmian na rynku spożywczym. Zmiany te będą wyzwaniem dla europejskich producentów i docelowo będą musiały połączyć oczekiwania konsumenckie z właściwie zaprojektowanym wsparciem sektora rolno-spożywczego. Zwiększona przejrzystość komunikacji pomiędzy producentami oraz końcowymi odbiorcami może wspomóc ograniczenie wynoszącego w UE obecnie około 20% poziomu marnotrawienia żywności, poprzez dokonywanie właściwiej przemyślanych wyborów konsumenckich. Prowadzone są obecnie prace nad realizacją wpisujących się w strategię „Od pola do stołu” inicjatyw w zakresie etykietowania żywności, a także bardziej zrównoważonego modelu odżywiania, które pojawią się pod koniec 2022 roku. Podkreśla się jednocześnie, że należy podjąć działania które pozwolą uniknąć konfrontowania Europejczyków ze znaczącymi kosztami kupna żywności wysokiej jakości, przy jednoczesnej ochronie producentów, którzy nie mogą wytwarzać jej wbrew panującym na rynku cenom.
Transformacja systemów żywnościowych musi odbywać się w sposób zrównoważony, uwzględniając między innymi założenia ochrony i odbudowy bioróżnorodności, strategii leśnej, a także działania w zakresie lepszej kontroli nad gospodarką dwutlenkiem węgla, redukowaniem poziomu stosowanych pestycydów, poprawą dobrostanu zwierząt oraz z skuteczniejszą ochroną rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Wskazuje się, że konieczna będzie rewizja norm handlowych, aby móc skutecznie oznaczać i egzekwować nowe praktyki w tym zakresie, zwiększając przewagę konkurencyjną UE na rynku światowym, także poprzez inwestowanie w wiedzę i rozwój, możliwe do wdrażania na poziomie gospodarstw rolnych – na wsparcie transformacji w obszarze Klastra 6 Programu Horyzont Europa „Żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko” Komisja Europejska udostępni w ciągu najbliższych siedmiu lat 9 mld € na nowe inwestycje.
Europejski system żywnościowy odpowiada obecnie za niemal 1/3 globalnego poziomu emisji gazów cieplarnianych, zużywając jednocześnie znaczące ilości zasobów naturalnych. Utrzymujące się w obecnym kształcie praktyki rolne przyspieszają utratę różnorodności biologicznej, nie pozwalając często na sprawiedliwe ekonomiczne zwroty i środki utrzymania dla wszystkich podmiotów w łańcuchu dostaw, nie tylko samych producentów, ale także sprzedawców. Jednym z kluczowych narzędzi, które ma wspomóc procesy ograniczania emisyjności dwutlenku węgla, przy jednoczesnej regeneracji zdegradowanych gleb, ma być wdrożenie modelu rolnictwa węglowego (carbon farming) oraz bardziej restrykcyjne kryteria dla energii odnawialnej pochodzącej z biomasy.
Nowe praktyki rolne pozwolą wychwytywać szkodliwy dwutlenek z atmosfery i magazynować związek w glebie i roślinności (sekwestracja węgla), jego naturalnych pochłaniaczach. Opublikowane w kwietniu 2021 roku wyniki dwuletniego badania przeprowadzonego przez Komisję Europejską wskazują, że rolnictwo oparte na węglu może znacznie zwiększyć wydajność działań na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu, ochrony ekosystemów oraz wymierającej bioróżnorodności. Badanie będzie służyć pomocą podmiotom prywatnym i władzom publicznym w podejmowaniu inicjatyw związanych z rolnictwem węglowym.
Wskazuje się, że inicjatywy pilotażowe, rozwijane w szczególności na poziomie lokalnym i regionalnym, pozwolą usprawnić procesy projektowania, zarówno w samym rolnictwie sprzyjającym pochłanianiu dwutlenku węgla, jak i w zakresie certyfikacji jego usuwania. Przewiduje się, że przyjęcie przez Komisję Europejską ram regulacyjnych w zakresie mechanizmu certyfikacji usuwania dwutlenku węgla może nastąpić w III kwartale 2022 roku.
Zrównoważoność systemów żywnościowych wymagać będzie również rewizji dyrektywy na rzecz stosowania pestycydów, aby dostosować jej cele do założeń Europejskiego Zielonego Ładu i wspomóc ograniczenie wykorzystania pestycydów chemicznych o połowę, w porównaniu do dzisiejszych poziomów. Podkreśla się, że obecnie istnieje wśród interesariuszy znacząca różnica stanowisk w kontekście stosowania pestycydów, czy takie praktyki mają na celu maksymalizację produkcji, czy też są konieczne do oszczędzania upraw i osiągnięcia zrównoważonej produkcji. Istnieje również spór co do tego, czy stosowanie pestycydów jest problematyczne, biorąc pod uwagę, że stanowią produkt zatwierdzony i zostały ocenione jako bezpieczne dla ludzkiego zdrowia.
Jednocześnie coraz częściej podnoszoną w tym kontekście kwestią są również skutki uboczne związane z naturalnym powstawaniem mieszanek pestycydów, jako konsekwencji stosowania ich w różnych warunkach, powodującej ich niebezpiecznie wysokie stężenie w glebach. Wskazuje się, że należy podjąć działania między innymi na rzecz opracowania alternatyw o niższym ryzyku, takim jak biopestycydy, usprawnienia procesu dopuszczania na rynek alternatyw dla pestycydów chemicznych oraz rozwiązania problemu wysoko niebezpiecznych pestycydów na poziomie międzynarodowych ram właściwych dla zarządzania chemikaliami. Właściwie prowadzone monitorowanie ich zastosowania będzie przyczyniać się również do ochrony naturalnych zapylaczy i różnorodności biologicznej.
Wiążące cele redukcji dla stosowania pestycydów państwa członkowskie powinny zawrzeć w swoich Planach Strategicznych Wspólnej Polityki Rolnej.
