Aktualny stan prac w obszarze polityki spójności - webinarium
17 czerwca 2021 roku odbyło się webinarium dot. aktualnego stanu prac i agendy w obszarze polityki spójności. Spotkanie zorganizowane z inicjatywy Wydziału Polityki Regionalnej i Spójności Stałego Przedstawicielstwa RP przy UE.
Uwaga: Głosowanie nad przyjęciem pakietu polityki spójności 2021-2027 przez PE odbędzie się w dniach 23-24.06. Publikacja tekstu przewidywana jest w ostatnim tygodniu czerwca br., a jego wejście w życie 1.07.2021 roku.
Wskazuje się, że pakiet dotyczący polityki spójności na nowy okres budżetowy uległ znacznemu uproszczeniu, przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu jego elastyczności zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej, związaną m.in. ze zwalczaniem skutków kryzysu zdrowotnego (w tym CRII, CRII+, reACT-EU).
Polityka spójności na lata 2021-2027 ma obejmować Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny +, Fundusz Spójności oraz Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej opracowuje obecnie komentarze do rozporządzeń, których publikacja przewidywana jest w lipcu bieżącego roku.
Pobrexitowa Rezerwa Dostosowawcza (Brexit Adjustment Reserve)
Zaproponowany przez Komisję Europejską w grudniu 2020 roku instrument o wartości 5 mld €, który ma zmniejszyć bezpośredni wpływ wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Zgodnie z założeniami, pomocą mają być objęte kraje dotknięte w największym stopniu skutkami tej decyzji. Podstawę traktatową powołania instrumentu stanowiły artykuły odnoszące się do polityki spójności ale pomoc dedykowana będzie krajom i określonym sektorom, nie zaś wprost samym regionom. Cechą szczególną jest także jego wymiar, związany z bezpośrednim minimalizowaniem skutków wyjątkowej sytuacji, o nagłym charakterze.
Komisja proponowała aby 80 % całego budżetu rezerwy przekazane zostało krajom najbardziej potrzebującym, które mogłyby dokonywać wydatków na cele w tym obszarze. Kwalifikowalność już poniesionych wydatków podlegałaby następnie ocenie Komisji Europejskiej. Rada proponuje zmianę sposobu realizacji tego instrumentu, poprzez podzielenie finansowania na trzyletnie transze (Parlament Europejski proponuje dwie transze), zamiast pojedynczej transzy prefinansowania w wysokości zaproponowanej przez Komisję Europejską. Polska będzie płatnikiem netto, nie będąc jednocześnie beneficjentem pomocy pochodzącej z tej rezerwy (wysokość pomocy przyznanej Polsce w ramach rezerwy wynosi prawie 160 mln €, wskazuje się jednak, że nie jest ona wystarczająco wysoka, aby Polska miała zapewniony status jej beneficjenta).
Główni odbiorcy pomocy to Irlandia, Belgia, Luksemburg, Dania, Holandia.
Ostateczna decyzja w sprawie rezerwy zostanie podjęta w ramach zaplanowanych trilogów.
Programowanie
Obecnie nie ma jeszcze potwierdzonych informacji dotyczących stopnia przygotowania programów przez Instytucje Zarządzające (na poziomie krajowym funkcjonuje 9 programów oraz 16 na poziomie regionalnym). W przypadku programów krajowych będzie to przedłużenie już funkcjonujących programów z poprzedniego okresu, a także dodatkowe, dotyczące Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oraz Programu Pomocy Żywnościowej, którego budżet wyniesie 0,2 mld € (program pomocy żywnościowej był realizowany także w poprzednim okresie programowania (FEAD), obecnie Program Pomoc Żywnościowa będzie częścią EFS+).
Prace nad programami wciąż trwają, w przypadku niektórych zakończyły się konsultacje społeczne. Równolegle trwają również nieformalne konsultacje z Komisją Europejską w zakresie Umowy Partnerstwa oraz Programów Operacyjnych (konsultacje nie mają charakteru formalnego z uwagi na trwający proces negocjacji rozporządzeń. Wskazuje się, że formalne rozmowy będą mogły nastąpić wraz z ich wejściem w życie). W przypadku Umowy Partnerstwa dla Polski okres przyjęcia dokumentu przez Radę Ministrów przewidywany jest w III kwartale tego roku.
Umowa Partnerstwa w zakresie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST) wskazywana jest jako jeden z trudniejszych obszarów, ze względu na odmienny charakter funduszu, w porównaniu do dotychczas funkcjonujących. Fundusz jest nowością, dedykowaną jedynie wybranym regionom, a wsparcie w jego ramach będzie programowane w inny sposób - wymagane będą Plany Sprawiedliwej Transformacji, podlegające ocenie Komisji Europejskiej.
Oś negocjacji w obrębie FST skupia się przede wszystkim na geograficznym zasięgu pomocy oraz sposobie zarządzania funduszem. Komisja wskazała do kwalifikacji jedynie województwo śląskie oraz wybrane podregiony województwa wielkopolskiego i dolnośląskiego (Konin, Wałbrzych). Podkreśla się, że podejmowane są także działania na rzecz objęcia pomocą Komisji wszystkich regionów węglowych w Polsce (małopolskie, lubelskie, łódzkie).
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej w Umowie Partnerstwa zaproponowało centralne zarządzanie funduszem, we współpracy z Instytucjami Pośredniczącymi w regionach objętych pomocą. Komisja Europejska sugeruje, aby część alokacji Funduszu Sprawiedliwej Transformacji była bezpośrednio zarządzana przez regiony.
Przesunięcia i koncentracja tematyczna
Rozporządzenie wprowadziło nowe możliwości w obrębie ograniczonego przesuwania środków pomiędzy programami, funduszami oraz poziomami, które dotychczas nie były dostępne. Jedną z możliwości stanowią przesunięcia pomiędzy EFRR, EFS oraz Funduszem Spójności i obejmować będą 20% pierwotnej alokacji.
Polska w Umowie Partnerstwa proponuje przesunięcie 20% środków z EFS do Funduszu Spójności, którego uzasadnienie ma stanowić obecna sytuacja społeczna w kraju, pozwalająca redukować alokację Europejskiego Funduszu Społecznego oraz jednoczesny, znaczący spadek środków dostępnych w ramach Funduszu Spójności. Wskazuje się jednocześnie, że możliwe implikacje w tym zakresie, związane m.in. z próbami zmniejszenia tej kwoty będą powodować duże zmiany w zapisach Umowy Partnerstwa, ponieważ wykorzystanie Funduszu Spójności znacząco wpłynie na EFRR, a więc także na koncentrację tematyczną i możliwości regionów w zakresie programowania.
Instrumenty finansowe
Komisja Europejska w większym niż dotychczas stopniu rekomenduje wykorzystanie instrumentów finansowych, w związku z czym część wsparcia w niektórych celach odchodzi od przyznawania dotacji na rzecz instrumentów. W kontekście instrumentów finansowych większość zapisów została przeniesiona do artykułów rozporządzenia ustanawiającego przepisy wspólne (CPR), natomiast podkreśla się, że nie będą wydawane akty delegowane, ponieważ wiele szczegółów regulowanych jest przez same aneksy. Możliwym ma być również finansowanie kapitału obrotowego.
Umowa Partnerstwa będzie ogólnie wskazywała, że instrumenty mogą być stosowane w przypadku projektów charakteryzujących się stosunkowo niskim ryzykiem, ze względu na ich ekonomiczną wykonalność, poziom zwrotu z inwestycji czy takich, które nie znajdują wystarczających źródeł finansowania na rynku. Obecnie trwające rozmowy wskazują, że Komisja Europejska oczekuje, że programy operacyjne od razu określą, jakie cele szczegółowe będą finansowane z wykorzystaniem dotacji, a jakie z pomocą instrumentów finansowych (część krajów członkowskich, w tym Polska, stoi na stanowisku, że decyzję należałoby uzależnić od ocen ex-ante, na podstawie których dopiero możliwe będzie określenie właściwego sposobu finansowania).
Nowością ma być możliwość łączenia dotacji z instrumentem finansowym w operacjach.
W kontekście linii demarkacyjnej, doprecyzowującej zapisy Umowy Partnerstwa w obszarze podziału interwencji wskazuje się, że wyzwaniem może okazać się wsparcie zaplanowane w Krajowym Planie Odbudowy, którym objęte zostaną obszary podobne do tych, określonych w celach polityki spójności.
Fundusz Małych Projektów
W kontekście funduszu wskazuje się na problem, który pojawił się zasadniczo po zakończeniu negocjacji dotyczących INTERREG, dotyczący realizacji projektów po obu stronach granicy oraz projektów lustrzanych. Zgodnie z interpretacją przepisów przez Komisję Europejską, beneficjent (operator) może być tylko jeden i nie może być na tym poziomie partnerstwa. Zarządzanie odbywało się do tej pory z zaangażowaniem Euroregionów, które prowadziły wspólnie projekt partnerski, każdy region po swojej stronie granicy.
Wskazuje się że zgodnie z obecnym stanowiskiem Komisji prowadzenie projektów lustrzanych nie będzie już możliwe, a projekt powinien być realizowany wspólnie. Podkreśla się, że sposób interpretacji Komisji Europejskiej może wpłynąć na programowanie wsparcia dla małych projektów.
Podczas spotkania podkreślono, że na obecnym etapie, wspólnie z innymi państwami członkowskimi (Niemcy, Czechy, Słowacja), przygotowywany jest list do Komisji Europejskiej, dotyczący sposobu wdrażania Funduszu Małych Projektów.
Projekty parasolowe
Komisja przewiduje możliwość finansowania tego typu projektów w przypadku małych projektów w ramach INTERREG. Nie będzie takiej możliwości w przypadku EFS.
Podczas spotkania podkreślono, że należy w tym kontekście zwrócić szczególną uwagę na samą definicję beneficjenta zawartą w rozporządzeniu (art.2), która ma wskazywać na brak możliwości finansowania projektów parasolowych. Taka możliwość ma być gwarantowana już wspomnianym małym projektom realizowanym w ramach INTERREG, a także dla pomocy de minimis. Państwa członkowskie mogą podjąć decyzję, na mocy której beneficjentem zostanie podmiot udzielający pomocy, w przypadku kiedy ponosi on odpowiedzialność za inicjowane operacje, bądź za ich inicjowanie i wdrażanie. Nie przewiduje się takiej możliwości dla projektów: bez pomocy publicznej oraz dla projektów pomocy publicznej. Należy zwrócić uwagę, że obecne rozporządzenie ogólne rozdziela pomoc publiczną od pomocy de minimis.
Podatek VAT
Stanowi wydatek niekwalifikowalny, z pewnymi wyjątkami. Pierwszy dotyczy operacji, których łączny koszt wynosi powyżej 5 mln € (z VAT) jeśli podatek nie podlega zwrotowi na mocy krajowych przepisów w tym zakresie. W przypadku łącznego kosztu poniżej 5 mln € wskazuje się natomiast, że rozporządzenie nie dopowiada wprost o możliwości refundowania podatku na podstawie krajowych regulacji. Zwraca się uwagę, że interpretacja przepisu dotyczącego kwalifikowalności podatku VAT w operacjach poniżej 5 mln € mogłaby zależeć od przyjętego sposobu rozliczania oraz ustalonych stawek do rozliczania projektów.
