Polityka miejska, Europejski Zielony Ład i Wieloletnie Ramy Finansowe
14 czerwca 2021 roku odbyło się webinarium pt. „Polityka miejska i Europejski Zielony Ład, a Wieloletnie Ramy Finansowe UE. Perspektywa JST Pomorza Zachodniego” zorganizowane przez Komisję Europejską, Europejski Komitet Regionów we współpracy z JST z terenu Pomorza Zachodniego.
Obecna perspektywa finansowa UE w najbliższych siedmiu latach skupiona będzie m.in. wokół Europejskiego Zielonego Ładu, dedykowanemu zrównoważonej odbudowie i rozwojowi krajów Unii Europejskiej. Komisja Europejska będzie wspierać działania na rzecz celów klimatycznych i środowiskowych, z jednoczesnym uwzględnieniem modernizacji europejskiej gospodarki na rzecz zwiększenia jej konkurencyjności i ukierunkowania na mniejsze zużycie dostępnych zasobów naturalnych.
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) opierają się na strategii terytorialnej, która może być finansowana ze wszystkich 5 celów polityki spójności w nowym okresie programowania. Cel 5 Europa bliżej obywateli jest celem dodanym, podkreślającym istotę podejścia opartego na lokalnych potrzebach, zintegrowanym rozwoju społecznym, gospodarczym i środowiskowym, bezpieczeństwie na obszarach miejskich, wiejskich i przybrzeżnych.
Wdrażany jest w całości przez instrumenty terytorialne, przy czym mogą one wychodzić poza cel 5 polityki i obejmować inwestycje ze wszystkich celów. Cel Europa bliżej obywateli kładzie nacisk na przekazywanie samorządom i społecznościom lokalnym decyzyjności, zachęcając do podejmowania inicjatyw w takich obszarach, jak np. inwestycje w bezpośrednim otoczeniu mieszkańców. Koncentruje się na oddolnych strategiach rozwoju i wspiera działania lokalnych wspólnot, sprzyjając tym samym budowaniu tożsamości terytorialnej. Obszary tematyczne celu 5 to kultura, zrównoważona turystyka, dziedzictwo naturalne, bezpieczeństwo przestrzeni publicznych.
Przyszła perspektywa podkreśla w większym stopniu wymiar miejski – 8 % Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na poziomie krajowym musi zostać przeznaczone na inwestycje związane z obszarami miejskimi, które będą wdrażane przez ZIT, jako narzędzia promujące komplementarność inwestycji oraz wspierające lokalne potrzeby. Inwestycje mogą dotyczyć m.in. obszaru innowacyjności, transportu miejskiego, infrastruktury społecznej. Wskazuje się, że istotnym elementem tego procesu jest partycypacja społeczna, która ma gwarantować, że inwestycje przyczynią się do rzeczywistego rozwoju lokalnego.
Transformacja ekologiczna miast – Green Cities
Europejski Zielony Ład, jako strategia przekrojowa, obejmuje także kwestie ekologicznej transformacji na obszarach miejskich. Wskazuje się, że projekty środowiskowe wpisane w politykę zielonego ładu, które mogą być realizowane przez miasta obejmują przede wszystkim bioróżnorodność, adaptację do zmian klimatu, gospodarkę o obiegu zamkniętym oraz eliminację zanieczyszczeń.
Cele polityki spójności na okres 2021-2027 wpisujące się w kontekst zielonych miast i polityki miejskiej to przede wszystkim Przyjazna dla środowiska i bezemisyjna Europa oraz Europa bliżej obywateli.
Cel 2 Przyjazna dla środowiska i bezemisyjna Europa obejmuje transformację sektora energetycznego, bioróżnorodność, gospodarkę obiegu zamkniętego, transport miejski, inwestycje w zieleń miejską, czy gospodarowanie zasobami wodnymi.
Cel Europa bliżej obywateli będzie realizować inwestycje za pośrednictwem Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych oraz lokalne inicjatywy. Skupione będą na rewitalizacji miast z zastrzeżeniem, że nie może ona obejmować wycinki drzew i krzewów, czy zwiększać powierzchni nieprzepuszczalnych (place, parkingi). Inwestycje w budowę takiej infrastruktury będą nadal możliwe, z zastrzeżeniem spełniania warunków wskazanych przez Komisję Europejską.
Komisja Europejska dąży do połączenia celów związanych z adaptacją do zmian klimatu oraz ochroną bioróżnorodności na poziomie miast. Inwestycje dedykowane adaptacji do zmian klimatu (dotychczas w ramach funduszy strukturalnych dotyczyły głównie gospodarowania wodami opadowymi) miałyby być realizowane w synergii z projektami związanymi z ochroną bioróżnorodności oraz istniejących zasobów przyrodniczych w miastach, a także ich dalszym rozwojem. Podstawę do projektów w tym obszarze miałyby stanowić plany adaptacji do zmian klimatu. W okresie 2014-2020 Komisja Europejska sfinansowała przygotowanie 45 planów adaptacji do zmian klimatu dla polskich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Wskazuje się, że wsparciem mają zostać objęte także prace nad takimi planami dla mniejszych ośrodków miejskich, ze szczególnym uwzględnieniem planów inwestycyjnych ukierunkowanych na złożone systemy zieleni miejskiej oraz systemy wodne, które będą wspierać ochronę bioróżnorodności. Istotnym obszarem zawartym w planach ma być także edukacja i włączenie społeczne, aby w procesie przygotowania planów inwestycyjnych brała udział lokalna społeczność.
Kolejnym istotnym obszarem jest gospodarka zasobami wody pitnej, której priorytety będą skupione m.in. na poprawie efektywności zużycia wody, ograniczaniu jej strat, promowaniu oszczędności gospodarowania tym zasobem i optymalizacją systemów zaopatrzenia w wodę (uwaga: nie planuje się inwestycji w rozbudowę sieci wodociągowych).
Gospodarka o obiegu zamkniętym, jako istotny obszar gospodarki komunalnej miast, będzie kłaść nacisk na zasoby naturalne wykorzystywane do produkcji oraz świadczenia usług. Komisja Europejska będzie promować strategiczne i regionalne podejście, wspierając m.in. mapowanie procesów np. na poziomie przedsiębiorstwa, gminy, działania edukacyjne, tworzenie strategii „zero waste”. Kontynuowane mają być inwestycje w sektorze komunalnym z zastrzeżeniem, że punkt wyjścia dla takich inwestycji ma stanowić hierarchia postępowania z odpadami, traktująca priorytetowo zapobieganie powstawania odpadów, następnie ich ponowne wykorzystanie oraz ich przetwarzanie, w przypadku jeśli nie ma możliwości ich odzyskania.
Transformacja cyfrowa miast – Smart Cities
Komisja Europejska w komunikacie Cyfrowy kompas 2030 z kwietnia 2021 roku określiła cele w zakresie cyfrowej transformacji Unii Europejskiej. Transformacja cyfrowa ma odgrywać kluczową rolę w przejściu na odporną, neutralnie klimatyczną gospodarkę obiegu zamkniętego, wspierając z pomocą technologii m.in. rozwój inteligentnych sieci transportowych, energetycznych, modernizację systemów zaopatrzenia w wodę, czy systemów utylizacji odpadów.
Dyrekcja Generalna ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii (DG CONNECT), odpowiedzialna za politykę unijną w dziedzinie jednolitego rynku cyfrowego, bezpieczeństwa w internecie oraz cyfrowej nauki i innowacji, stworzyła ruch Living-in.EU. Inicjatywa ma wspomagać proces budowania długoterminowych wizji i planowania w zakresie transformacji cyfrowej, poprzez wprowadzanie lepiej zorganizowanych i innowacyjnych rozwiązań cyfrowych, opartych o potrzeby obywateli. Będzie służyć jako lokalna platforma cyfrowa, gromadząca dane np. związane z zarządzaniem energią, monitorowaniem transportu, gospodarką odpadami, wykorzystaniem wody w miastach. Platforma zapewniająca otwarte dane wspomaga proces budowania podejścia systemowego, łącząc systemy działające wcześniej w niepowiązany ze sobą sposób, a także przyczynia się do rozwoju możliwości rozwiązywania istniejących problemów w oparciu jednoczesną analizę danych z wielu obszarów.
Europejski Pakt na rzecz Klimatu
Zainicjowany przez Komisję Europejską w ramach Europejskiego Zielonego Ładu pakt ma na celu angażowanie obywateli, społeczności i organizacji we wszystkich sektorach gospodarki w działania na rzecz ochrony środowiska i klimatu, tak aby do 2030 roku emisja gazów cieplarnianych została ograniczona o co najmniej 55%. Wskazuje się, że działania związane z postanowieniami aktu klimatycznego powinny pozostawać w ścisłym związku z odbudową i dalszym rozwojem przestrzeni miejskich, m.in. w kierunku minimalizowania strat gospodarczych powodowanych ocieplającym się klimatem, zalewaniem terenów zabudowanych i uprawnych, ryzykiem obniżenia poziomu produkcji żywności, którego przewidywany spadek może wynieść aż 20%, czy wreszcie wzrastającą liczbą zgonów wśród Europejczyków, spowodowanych falami upałów i zanieczyszczeniem powietrza.
Komisja Europejska zachęca miasta do zaangażowania w działania związane z realizacją paktu, m.in. poprzez współtworzenie obejmujące tworzenie budżetów partycypacyjnych, konsultacje, dialogi społeczne z obywatelami, dialogi z firmami, organizacjami pozarządowymi w zakresie podnoszenia świadomości i wdrażania działań ważnych z punktu widzenia ratowania klimatu, a także środowiskiem akademickim poprzez wykorzystywanie lokalnych badań i innowacji.
