Jednoniowe webinarium o polityce spójności i dialogu w Europie
8 czerwca 2021 roku odbyło się webinarium pt. „Polityka spójności: Dialog pomiędzy kluczowymi aktorami” zorganizowane przez paneuropejską sieć medialną EURACTIV, przy udziale przedstawicieli Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, sieci Energy Cities, Centrum Badawczego Polityk Europejskich.
Polityka spójności stanowi trzon polityki inwestycyjnej Unii Europejskiej, dedykowanej rozwojowi miast i regionów, m.in. poprzez działania na rzecz stałego wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy, zrównoważonego rozwoju i budowania konkurencyjności przedsiębiorstw.
Niemal jedna trzecia nowego budżetu UE, stanowiąca pakiet inwestycyjny w wysokości 330 mld €, dedykowana będzie zmniejszaniu dysproporcji terytorialnych, społecznych i gospodarczych pomiędzy europejskimi terytoriami, na rzecz bardziej ekologicznej i zrównoważonej Europy. Stopień złożoności tego wyzwania pogłębiać będzie jednoczesne wdrażanie tych funduszy z unijnym pakietem naprawczym o wartości 750 mld €.
Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, centralny punkt unijnego pakietu naprawczego, przeznaczy do 2026 roku około 300 mld € na inwestycje w samych dotacjach, podczas gdy państwa członkowskie zaangażowane są także w programowanie funduszy spójności co stwarza obawy, że może to doprowadzić do nadania priorytetu środkom pochodzącym z instrumentu odbudowy, w stosunku do projektów wpisujących się w politykę spójności.
W obecnym okresie wydatkowanie funduszy strukturalnych przez państwa członkowskie uległo znacznemu spowolnieniu w porównaniu z poprzednim okresem inwestycyjnym – do końca ubiegłego roku wydatkowanych zostało 56% dostępnych środków, wobec 64% wydatkowanych w analogicznym okresie roku 2013. Nowa polityka spójności zwiększyła również cele wydatków w obszarze klimatu do 30%. Wskazuje się jednocześnie, że krytyczne głosy w Europie podkreślały niewłaściwe wykorzystanie funduszy, szczególnie przez tzw. kraje spójności, głównych beneficjentów polityki regionalnej, przekonując że zamiast przyczyniać się do realnych zmian, unijne pieniądze wspierały polityczną korupcję.
Podkreśla się, że problem wzrastającej nieufności wobec polityki, szczególnie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, może zagrozić europejskim projektom, co niekorzystnie wpływa na postrzeganie istoty roli polityki spójności. Sceptycy wskazują, że przyczynia się ona do wspierania niepożądanych zjawisk, co miało być już widoczne podczas poprzednich negocjacji budżetowych. Jak podkreślili uczestnicy spotkania, istotnym jest przywrócenie zaufania do polityki spójności. Pomoc w tym procesie miałyby stanowić m.in. działania na rzecz dalszych uproszczeń w zakresie obciążeń administracyjnych i zapewnienie proporcjonalnych kontroli oraz audytów na szczeblu krajowym i europejskim, dla skuteczniejszej wykrywalności nadużyć i nieprawidłowości.
Polityka spójności rozróżnia poziomy rozwoju regionów, tak aby wszystkie europejskie terytoria, w szczególności słabiej rozwinięte, mogły wziąć aktywny udział w realizacji celów unijnej polityki, w szczególności wpisanych w zieloną i cyfrową transformację, która wydaje się dziś niezbędnym elementem na drodze do osiągnięcia nowego europejskiego ładu. Elastyczność polityki spójności w obliczu kryzysu wywołanego pandemią COVID-19 umożliwiła szybkie przeprogramowanie środków, a także przesuwanie finansowania w obszary wymagające natychmiastowej interwencji, należy więc rozpatrywać jej rolę, jako jednej z kluczowych polityk inwestycyjnych Unii Europejskiej.
Polityka spójności, jako program dedykowany potrzebom europejskich regionów ma skutecznie zwiększać możliwość osiągnięcia przez nie poziomu obszarów metropolitalnych, zbudowanych na własnym potencjale. Wskazuje się jednak, że w obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej, połączonej z priorytetami unijnej polityki, to właśnie obszary metropolitalne które zbudowały swoją pozycję na wysokim potencjale turystycznym, czy przemyśle wydobywczym zostaną regionami potrzebującymi największego wsparcia w odbudowie swoich gospodarek.
Mniejsze miasta mogą więc zyskiwać przewagę, jako miejsca bardziej odporne, oferujące lepszą żywność, wyższą jakość środowiska naturalnego, dbające o zrównoważony rozwój, które do tej pory postrzegaliśmy jako regiony słabiej rozwinięte. Władze lokalne i regionalne powinny dysponować odpowiednim czasem, aby móc dokładnie zaplanować swoje strategie rozwoju i dopasować je do nowego ładu ekonomicznego i idących za nim priorytetów w zakresie rozwoju regionalnego. W tym kontekście wskazuje się również na problem właściwego zdefiniowania miary rozwoju regionów, która powinna odzwierciedlać rzeczywisty osiągnięty wynik, ponieważ znaczenie polityki spójności różni się w poszczególnych krajach, wśród których znajdziemy również takie, gdzie jest to zdecydowana siła napędowa polityki rozwojowej.
Komisja Europejska przeprogramowała 23 mld € (okres 2014-2020) i prowadzi prace nad przeprogramowaniem instrumentu reACT-EU, będącego częścią NextGenerationEU, opartym na bieżących programach polityki spójności, aby pomóc w walce ze skutkami kryzysu, a także skupieniu w długiej perspektywie na trwałych potrzebach rozwojowych, związanych z ekologiczną i cyfrową transformacją.
Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności w najbliższym czasie będzie aktywnie przyczyniać się do wyjścia z kryzysu i powrotu na drogę rozwoju gospodarczego, a więc unijne programy powinny stanowić długoterminowe instrumenty, które przez kolejne 7 lat będą zasilać m.in. inwestycje w integrację społeczną, edukację, opiekę zdrowotną, rynek pracy, czy sektor MŚP.
Wskazuje się, że istotnym jest przywrócenie większego wymiaru terytorialności. Komisja Europejska przedefiniowuje unijną politykę na rzecz uproszczeń w nowym okresie programowania. Jedenaście celów tematycznych zostało połączonych w pięć celów polityki, w tym dotyczący także polityki terytorialnej co oznacza, że istnieje możliwość kierowania inwestycji poprzez strategie terytorialne oraz ustalania priorytetów zgodnie z rzeczywistymi potrzebami regionów.
23.06.2021 roku w Parlamencie Europejskim planowane jest głosowanie nad budżetem polityki spójności dla wszystkich krajów członkowskich.
