Rola władz lokalnych i regionalnych - webinarium
21 maja 2021 roku odbyło się webinarium pt. „Rola władz lokalnych i regionalnych w przygotowaniu i wdrażaniu Krajowych Planów Naprawy i Odporności”, zorganizowane przez Integrupę URBAN, z udziałem przedstawicieli Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz przedstawicieli Sieci EUROCITIES, Rady Gmin i Regionów Europy oraz Konferencji Peryferyjnych Regionów Morskich.
Instrument na rzecz Odbudowy i Odporności to 672,5 mld € pożyczek i dotacji, które wesprą odbudowę gospodarek i społeczeństw 27 państw członkowskich w ich walce z dotkliwymi skutkami wciąż trwającego kryzysu COVID-19.
Dostęp do środków oferowanych przez Komisję Europejską w ramach nowego instrumentu wymaga opracowania krajowych planów odbudowy, w których zawarte inwestycje i reformy pomogą odbudować europejską gospodarkę w sposób bardziej zrównoważony, przygotowany na dalsze wyzwania związane z ekologiczną oraz cyfrową transformacją. Dzisiejsze webinarium, poświęcone roli władz lokalnych i regionalnych w tworzeniu planów podkreśla raz jeszcze, jak istotną pozycję powinny zajmować w procesie wspierania Europy w wychodzeniu z kryzysu w kierunku oczekiwanych przemian.
Miasta wciąż poszukują możliwości przyczynienia się do realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu oraz krajowych planów odbudowy. Zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych powinno być rozpatrywane jako kluczowy czynnik, umożliwiający realizowanie priorytetów Unii Europejskiej w obszarach, które zostaną nimi objęte.
Przeprowadzone w grudniu 2020 roku przez Sieć EUROCITIES konsultacje, obejmujące całą sieć na temat zaangażowania zainteresowanych stron w tworzenie krajowych planów odbudowy pokazały, że miasta nie odniosły w tym procesie znaczącego sukcesu.
Pomimo wysiłków ze strony obywateli oraz presji ze strony Komisji Europejskiej, brak wystarczającego zaangażowania miast i regionów w proces wychodzenia z kryzysu stwarza ryzyko utraty szansy przyczynienia się do trwałej transformacji, którą władze lokalne i regionalne upatrują w aktywnym udziale przy tworzeniu planów odbudowy. Władze krajowe, regionalne i lokalne powinny współpracować na rzecz skuteczniejszego podejścia do tworzenia partnerstw, opartego m.in. na zorganizowanym dialogu, którego ustanowienia mogłaby się podjąć Komisja Europejska.
Dialog ułatwiłby przejście do etapu faktycznego monitorowania wkładu oraz kontroli zgodności inwestycji i reform zawartych w krajowych planach odbudowy z priorytetami strategicznymi Unii Europejskiej i kodeksami postępowania, między innymi w zakresie partnerstw, zachowania właściwego poziomu kompetencji, komplementarności z polityką spójności oraz innymi, scentralizowanymi programami unijnymi. Powiązania te należy zapewniać na poziomie lokalnym i regionalnym, w wymiarze spójności terytorialnej i społecznej, z uwzględnieniem istniejących przeszkód w zakresie zdolności administracyjnych, mogących wpływać na stopień wykorzystania środków i instrumentów na rzecz ożywienia terytorialnego, którymi dysponuje dziś Unia Europejska.
Szansę na udział miast w procesie naprawy, nie tylko na poziomie krajowym, mogłoby stworzyć również ustanowienie ogólnoeuropejskich projektów umieszczanych docelowo w planach krajowych, a kierowanych przez miasta i opartych na zestawie strategicznych partnerstw zawieranych z władzami centralnymi oraz Komisją Europejską. Partnerstwa, np. cyfrowe, bądź na rzecz zalesiania terenów miejskich, stanowiłyby wartość dodaną w kluczowe projekty unijne, będące częścią instrumentu naprawczego na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji.
Wskazuje się, że skuteczność wykorzystania funduszy na ożywienie społeczno-gospodarcze zależy od zaangażowania władz regionalnych i lokalnych w proces projektowania oraz wdrażania krajowych planów odbudowy, ponieważ coraz więcej krajów członkowskich postrzega władze lokalne i regionalne jako wykonawców swoich polityk. Zorganizowany dialog staje się więc niezbędny dla właściwego monitorowania wykonania planów i wydatkowania środków finansowych na te cele przeznaczonych.
Jest to szczególnie ważne, ponieważ realizacja krajowych planów następować będzie równolegle z okresem programowania oraz wdrażaniem środków unijnych w ramach polityki spójności. Istotnym jest zapewnienie, że fundusz naprawczy nie będzie zastępował funduszy spójności, ani nie stanowił ich podwojenia. Krajowe plany odbudowy powinny dostarczyć skonkretyzowaną listę priorytetów inwestycyjnych, nie przyczyniając się jednocześnie do budowania konkurencji pomiędzy regionami w dostępie do finansowania.
Wdrażanie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Odporności powinno być dostosowane do lokalnej specyfiki i jej priorytetów, szczególnie w okresie, gdy kryzys pandemiczny podkreśla potrzebę dostępności wydajnych, lokalnych usług publicznych, bez których społeczeństwa nie będą miały zapewnionych właściwych warunków funkcjonowania i dalszego rozwoju. Usługi publiczne i infrastruktury lokalne powinny być ujęte w krajowych planach odbudowy.
Proces powolnego wychodzenia z poważnego załamania społecznego, gospodarczego i terytorialnego będzie angażował znaczące ilości funduszy, które trafią do państw członkowskich i ich regionów poprzez różne źródła finansowania. Krajowe plany odbudowy będą stanowić podstawę dla kierunku i sposobu, w jaki Europa będzie dążyć do odbudowy, tworząc nowy model ekonomiczny.
Procesy projektowane na rzecz ożywienia muszą być inkluzywne i sprzyjać włączeniu społecznemu, ponieważ wiele priorytetów inwestycyjnych to kompetencje regionów. Pominięcie udziału kluczowych uczestników, w tym także podmiotów społecznych i gospodarczych może skutkować tworzeniem nietrwałych modeli, na bazie których kraje będą odbudowywać swoje gospodarki i społeczeństwa. Reformy powinny przyczyniać się do realizacji priorytetów inwestycyjnych, uczynić je łatwiejszymi, bardziej dostępnymi, niwelując jednocześnie lukę społeczną powstałą w wyniku kryzysu.
Krajowe plany odbudowy mają się opierać na zaleceniach Komisji Europejskiej dla poszczególnych krajów, więc powinny mieć także wymiar terytorialny, niezbędny do ich wdrożenia. Aspekt terytorialny powinien gwarantować wyniki i nakreślać zasady, nie tylko na poziomie makroekonomicznym ale także lokalnym, przyczyniając się do jego właściwej wydajności.
