Rusza nowy program - EURATOM
19 maja 2021 roku odbyło się webinarium „Dzień informacyjny EURATOM – nowy program – nowe możliwości” zorganizowane przez Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej.
EURATOM to program badawczo-szkoleniowy w dziedzinie jądrowej, kładący nacisk na ciągłe doskonalenie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem.
Program dysponuje budżetem w wysokości 1 mld 382 mln € obowiązującym w okresie 2021-2025, który będzie obejmował finansowanie działań pośrednich w zakresie badań i rozwoju syntezy jądrowej, rozszczepienia jądrowego, bezpieczeństwa i ochrony przed promieniowaniem oraz działań bezpośrednich podejmowanych przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC Joint Research Centre).
Pięcioletni okres realizacji programu przewiduje możliwość przedłużenia w 2025 roku o kolejne 2 lata w celu dostosowania do Wieloletnich Ram Finansowych UE 2021-2027. Budżet programu zostanie powiększony w kolejnych latach o wpłaty państw, które podpiszą umowy stowarzyszeniowe z programem (obecnie przewiduje się udział Wielkiej Brytanii, Szwajcarii oraz Ukrainy). Obecnie żadna z umów stowarzyszeniowych z programem EURATOM nie została jeszcze podpisana.
EURATOM uzupełni program Horyzont Europa i będzie finansować badania nad syntezą jądrową i rozszczepieniem, wesprze europejski plan walki z rakiem, wzmacniając tym samym wiedzę oraz kompetencje Unii Europejskiej w dziedzinie jądrowej.
Energetyka jądrowa w Unii Europejskiej regulowana jest przez Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej oraz Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Obecnie na terenie Unii Europejskiej działa 106 reaktorów atomowych zlokalizowanych w 13 państwach członkowskich, produkujących ok. 26% całej energii elektrycznej na unijnym rynku. Prawie 50% niskoemisyjnej energii elektrycznej w UE pochodzi z reaktorów jądrowych, co wskazuje się jako jeden z kluczowych elementów walki ze zmianami klimatu i procesu dekarbonizacji na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej w Europie.
Polityka Unii Europejskiej prowadzona w ramach Europejskiego Zielonego Ładu stawia dziś przed państwami członkowskimi wyzwanie osiągnięcia do 2050 roku neutralności klimatycznej. Opublikowana w 2018 roku długoterminowa strategia unijna do roku 2050 wskazuje, że odnawialne źródła energii wraz z energetyką jądrową będą stanowić podstawę zeroemisyjnego systemu energetycznego Europy, a jej udział w mixie energetycznym powinien osiągnąć poziom 15%. Krajowe plany na rzecz energii i klimatu opracowane przez państwa członkowskie wskazują, że 16 krajów, w tym Polska, uwzględniło w nich wykorzystanie energii jądrowej.
W przyjętym na lata 2021-2025 programie badawczo-szkoleniowym EURATOM nowości obejmują tworzenie synergii z programem Horyzont Europa oraz pomiędzy działaniami realizowanymi w ramach EURATOM, zwiększenie ilości działań oferujących bezpośrednie wsparcie dla studentów i naukowców, otwarcie dostępu do MSCA (stypendia badawcze), zwiększenie nacisku na działania w dziedzinie zdrowia, w tym medyczne zastosowanie promieniowania jonizującego do walki z nowotworami, czy działania dedykowane usprawnieniu istniejących procedur medycznych.
W ramach nowego programu naukowcy będą mogli starać się o dwie nowe nagrody finansowe - za innowacje w zakresie bezpieczeństwa systemów reaktorowych oraz innowacje w obszarze gospodarki odpadami promieniotwórczymi.
Granty EURATOM będą finansować projekty wdrażane w ramach konsorcjów, głównie poprzez udostępnianie na te cele infrastruktur badawczych pozostających w dyspozycji Wspólnego Centrum Badawczego, które będzie mogło zostać członkiem konsorcjum. JRC dysponuje własnym budżetem w ramach EURATOM, w związku z czym grant będzie dzielony pomiędzy członków konsorcjum z wyłączeniem centrum badawczego.
W ramach obecnej perspektywy finansowej programu uruchomione zostaną Partnerstwa Europejskie angażujące szerokie grono podmiotów publicznych oraz prywatnych, które będą wspierać działania w dziedzinie fuzji, gospodarowania odpadami promieniotwórczymi oraz ochrony radiacyjnej. Obecnie przewiduje się, że Partnerstwo w zakresie gospodarowania odpadami jądrowymi może zostać uruchomione po 2024 roku. Partnerstwo w dziedzinie fuzji ma zostać powołane jeszcze w tym roku, natomiast Partnerstwo dedykowane badaniom nad ochroną radiologiczną w roku 2022.
Program Prac EURATOM na lata 2021-2022
Uwaga: Zgodnie ze stanem na dzień 19.05.2021 roku formalna decyzja Komisji Europejskiej dotycząca przyjęcia programu prac EURATOM na lata 2021-2022 nie została jeszcze podjęta.
Wskazuje się, że termin składania aplikacji zostanie wyznaczony w październiku 2021 roku, a pierwsze umowy grantowe będą podpisywane wiosną 2022 roku. Budżet na konkurs grantowy (2021-2022) ma wynieść około 90 mln €. Dostępne będą także środki w ramach grantu dedykowanego fuzji, a także grantu na rzecz Europejskiego Partnerstwa w zakresie ochrony radiologicznej.
Główne priorytety w zakresie badań nad rozszczepieniem przewidują dostępność finansowania dla konsorcjów badawczych na rzecz poprawy bezpieczeństwa istniejących elektrowni oraz rozwoju nowej generacji reaktorów atomowych, w tym małych i średnich. Tematy konkursowe w dziedzinie systemów nuklearnych mają obejmować badania materiałowe oraz rozwój reaktorów wysokotemperaturowych.
W zakresie rozwoju zastosowań promieniowania jonizującego niezwiązanego z wytwarzaniem energii planowane są dwa tematy badawcze – w zakresie produkcji izotopów do zastosowań medycznych oraz rozwoju dostosowań technologii nuklearnych poza produkcją prądu (m.in. w przemyśle, medycynie, czy ochronie środowiska). Wsparcie na badania w tym kierunku ma być intensyfikowane w następnych konkursach.
W zakresie edukacji i szkoleń planuje się długoterminowe wsparcie dostępu dla zespołów naukowych do infrastruktur badawczych w Europie i poza nią, a także uruchomienie wieloletniego programu grantowego na rzecz mobilności transgranicznej studentów
i naukowców. Badania nad fuzją termojądrową będą skupione przede wszystkim na wsparciu wspomnianego już konsorcjum w ramach współfinansowanego Partnerstwa Europejskiego.
Wdrażana będzie europejska mapa drogowa w zakresie fuzji, ze szczególnym uwzględnieniem przygotowań na rzecz projektowania elektrowni opartych na technologii fuzji termojądrowej.
Nowością będą również dwa tematy badawcze na rzecz procedur wydawania zezwoleń na budowę i eksploatację przyszłych elektrowni oraz gospodarki Trytem w instalacjach nuklearnych i ochrony radiologicznej w tym zakresie.
