Przeciw uzależnieniom - debata online
Ponad 50 osób uczestniczyło w wojewódzkiej naradzie pełnomocników/koordynatorów gminnych ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień oraz przedstawicieli innych organizacji i instytucji współpracujących w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom
Wojewódzkie Programy Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Przeciwdziałania Narkomanii oraz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, przewidują podejmowanie szeregu działań w zakresie tworzenie spójnej polityki profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie województwa warmińsko–mazurskiego.
Realizacja tych założeń nie byłaby możliwa bez szeroko pojętej współpracy z samorządami lokalnymi: gminnymi i powiatowymi.
Jednym z elementów tej współpracy jest organizowanie cyklicznych narad i szkoleń. Przynoszą one wymierne rezultaty, przede wszystkim poprzez wymianę „dobrych praktyk”, analizowanie bieżących problemów oraz przekazywanie najnowszych trendów w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom i przemocy w rodzinie.
10 grudnia 2020 r. odbyła się wojewódzka narada pełnomocników/koordynatorów gminnych ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień oraz przedstawicieli innych organizacji i instytucji współpracujących w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom, przygotowana przez Biuro ds. Uzależnień Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko–Mazurskiego w Olsztynie.
Wykłady przeprowadzili m.in. przedstawiciele Działu Prawnego Państwowej Agencji Rozwiązywanie Problemów Alkoholowych oraz dyrektor Miejskiego Zespołu Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Olsztynie.
Naradę otworzyła Katarzyna Koplińska, dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Kontynuował Tomasz Igielski – kierownik Biura ds. Uzależnień ROPS i pełnomocnik zarządu województwa warmińsko-mazurskiego ds. Wdrażania Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, prezentując zasady oraz program spotkania.
Aleksandra Szczęsna z Działu Prawnego Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zaprezentowała treści aktów prawnych regulujących możliwość przeznaczania środków uzyskanych z opłat za wydanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych na przeciwdziałanie oraz zwalczanie skutków COVID-19:
1) ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi;
2) ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych;
3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2020 r. W sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z występowaniem stanu epidemii;
4) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. W sprawie biegłych
w przedmiocie uzależnienia od alkoholu.
Analizując zapisy w/w aktów prawnych podkreślano, iż wójt, burmistrz bądź prezydent do dnia 31.12.2020 r. mogą wykorzystać dochody z opłat na zezwolenia również na zadania związane z COVID-19 – według ustawodawcy są to wszelkie czynności związane ze zwalczaniem zakażenia, zapobieganiem rozprzestrzeniania się wirusa oraz profilaktyka (np. ochrona miejsc pracy, pomoc lokalnym przedsiębiorstwom czy doposażenie szpitali). Biorąc pod uwagę zapisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi regulujące, iż środki uzyskane z opłat na zezwolenia są przeznaczane na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz zadania placówki wsparcia dziennego i nie mogą być przeznaczane na inne cele, pierwszeństwo w planowaniu wydatków mają zadania określone ustawą, a następnie działania związane z przeciwdziałaniem COVID-19. Należy więc podkreślić, że zadania „antycovidowe“ mogą być jedynie uzupełnieniem – samorządy lokalne nie mogą rezygnować z finansowania i realizowania zadań ustawowych na rzecz zwalczania COVID-19. Ponadto nie należy zadań związanych z COVID-19 umieszczać w gminnych programach (za wyjątkiem programów, w których wyszczególnione są koszty ponoszone na poszczególne działania i są w części przeznaczane na zadania związane z COVID-19 – wtedy należy je wyszczególnić).
W drugiej części wykładu Aleksandra Szczęsna przedstawiła zasady organizacji prac gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych w stanie epidemii. Zgodnie z „ustawą covidową“ różne organy działające kolegialnie mogą prowadzić zdalny tryb obradowania. Przepis jest problematyczny, ponieważ trudno jest stwierdzić, czy gminne komisje wpisują się w katalog podmiotów wskazanych w ustawie – zdania prawników są podzielone, natomiast według Działu Prawnego PARPA można prowadzić zdalne posiedzenia komisji. Gminne komisje nie mają uregulowanego trybu własnego funkcjonowania, stąd też wniosek, że regulaminy i akty wewnętrzne również mogą dostosować komisje do pracy zdalnej.
Przepisy w stosunku do gminnych komisji są nieprecyzyjne, w związku z czym można wprowadzać zarówno pracę zdalną jak i prowadzić posiedzenia w sposób tradycyjny, z zachowaniem reżimu sanitarnego – nie ma jednak konieczności wzywania na stawienie się osoby zobowiązanej do lecznictwa odwykowego, ani też organizownaia spotkania z taką osobą w trybie zdalnym. Sądy i prokuratury na bieżąco rozpatrują wnioski składane przez gminne komisje. Biegli w przedmiocie uzależnienia od alkoholu mogą wykonywać badania w sposób zdalny na podstawie przepisu obowiązującego ich od wielu lat, mówiącego o przesłankach utrudniających badania.
Anna Puchacz-Kozioł – również przedstwiciel Działu Prawnego PARPA – przedstawiła przyszły stan prawny wynikający z projektu ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw. Projekt znajduje sięobecnie w uzgodnieniach oraz w konsultacjach społecznych – nie wiadomo kiedy wejdzie w życie (pierwotny termin, 1 stycznia 2021 r., jest już nieaktualny). Zmiany będą obejowały:
1) ustawę o zdrowiu publicznym;
2) ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi;
3) ustawę o działalności administracji rządowej;
4) ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii.
Zgodnie z zapisami projektu znowelizowanej ustawy o zdrowiu publicznym, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii utworzą Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Będzie to państwowa jednostka podlegająca ministrowi właściwemu – siedzibą instytucji będzie Miasto Stołeczne Warszawa. Dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii automatycznie staje się dyrektorem Centrum, natomiast jego zastępca oraz Dyrektor PARPA – zastępcami dyrektora Centrum. Wymogi kwalifikacyjne dyrektora oraz pracowników Centrum będzie regulować ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (dyrektora powoływać będzie minister zdrowia – bez wymogów kwalifikacyjnych – inaczej niż w przypadku pracowników, którzy będą musieli spełniać odpowiednie kryteria zatrudnienia).
Zadania nowej instytucji będą obejmowały:
• profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych;
• przeciwdziałanie narkomanii;
• zadania z zakresu innych uzależnień, w tym finansowanych z Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych (uzależnienia behawioralne).
Jedną z głównych i najbardziej znaczących zmian w przepisach są nowe programy gminne oraz wojewódzkie. Samorząd województwa będzie realizował „wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii“. Program uchwalać będzie sejmik województwa, natomiast za koordynację, przygotowanie oraz realizację będzie odpowiadał zarząd województwa. Zarząd ma sporządzać raport z wykonania programu w danym roku i przedkładać go sejmikowi do 31 marca po roku, którego raport dotyczy – w procesie konsultacji nowych aktów prawnych pojawiły się postulaty o zmianie tego terminu na: „do 30 czerwca po roku, którego raport dotyczy“. Zarząd województwa ma sporządzać informację z realizacji zadań na podstawie ankiety przygotowanej przez Centrum do 15 kwietnia po roku, w którym zadania realizowano.
Gminne programy zostają połączone analogicznie w jeden program o nazwie: gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii“. Programy będą sporządzane na okres nie dłuższy niż 4 lata (dotychczas programy „alkoholowe“ były roczne, a dotyczące narkomanii w zależności od potrzeb gminy – kilkuletnie).
Programy (zarówno wojewódzkie, jak i gminne), które są realizowane bądź aktualnie przyjmowane, będą obowiązywały przepisy przejściowe – zachowują moc do dnia uchwalenia nowego programu, jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2021 roku. Co istotne – finansowanie aktualnych programów również pozostaje na dotychczasowych zasadach. W projekcie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi uwzględniono również zmiany w zakresie systemu prowadzenia szkoleń i certyfikowania,
które podniosą jego jakość.
Po zakończeniu wystąpienia podjęta została dyskusja – uczestnicy spotkania wymieniali się spostrzeżeniami i wątpliwościami na temat dostosowywania aktualnych programów gminnych do programów „łączonych“. Prawnicy z PARPA wyjaśnili wszystkie kwestie sporne i ponownie omówili najważniejsze zmiany prawne.
W następnej części narady Marta Oleszczuk – przedstawiciel Działu Prawnego PARPA – omówiła zapisy ustawy dotyczące ograniczenia nocnej sprzedaży alkoholu oraz następstwa ich lokalnego stosowania.
W marciu 2018 roku znowelizowana ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dała gminom możliwość wprowadzania uchwał ograniczających sprzedaż alkoholu w godzinach nocnych (w dowolnym zakresie godzin między 22:00 a 06:00, w dowolnie wybranych miejscowościach/dzielnicach). Wprowadzanie uchwał jest fakultatywne – przy ich tworzeniu można się również powoływać na Europejski plan działań w celu ograniczenia szkodliwości używania alkoholu na lata 2012-2020, z zapisów którego korzystają inne kraje europejskie. Zarówno ograniczenia jak i wydłużenia godzin sprzedaży alkoholu w różnych krajach spowodowały zmiany związane nie tylko ze spożyciem alkoholu, ale także zmniejszenie bądź zwiększenie liczby nocnych aresztowań, burd, morderstw czy hospitalizacji.
Według danych statystycznych PARPA, w Polsce jedynie 6,5% wszystkich gmin zdecydowało się na wprowadzanie uchwał ograniczających nocną sprzedaż alkoholu. Cele, do których najczęściej planowano dążyć dzięki wprowadzonym przepisom lokalnym:
• zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców;
• poprawa prestiżu miasta w oczach turystów;
• zmniejszenie liczby skarg mieszkańców oraz ich niezadowolenia;
• chęć ograniczenia spożywania alkoholou przez osoby nietrzeźwe oraz młodzież.
Po roku od wprowadzenia uchwał przez gminy PARPA zwróciła się do 10% tych gmin z prośbą o przedstawienie zmian wynikających z nowych ograniczeń (do urzędów gmin z prośbą o ogólne skutki zauważalne po wprowadzeniu uchwał, do policji o statystyki dotyczące przestępstw i wykroczeń).
• 15 gmin wprowadzone ograniczenia oceniło pozytywnie. Odnotowano mniej interwencji policji dotyczących zakłócania ciszy nocnej czy łamania prawa w miejscach sprzedaży alkoholu i wśród osób nietrzeźwych. Właściciele i pracownicy sklepów zauważyli zwiększenie się bezpieczeństwa własnego i klientów oraz mniejszą liczbę kradzieży. Właściciele sklepów nie odnotowali przy tym spadku dochodów. W szpitalach natomiast rzadziej podejmowano interwencje medyczne w stosunku osób nietrzeźywch.
• 1 gmina negatywnie oceniła podjęcie uchwały – akt prawny stosowano jedynie do czasu zmiany władzy po wyborach samorządowych.
• 3 gminom trudno było określić zmiany wywołane wprowadzeniem uchwały.
WNIOSKI Z BADANIA:
1. Większość gmin nie skorzystała z możliwości wprowadzenia ograniczenia nocnej sprzedaży alkoholu;
2. Większość gmin, które wprowadziły nowe przepisy, pozytywnie oceniają skutki ograniczania nocnej sprzedaży alkoholu;
3. Według gmin, rozwiązania byłyby skuteczniejsze, gdyby wprowadzanie ograniczeń było obligatoryjne i dotyczyło również gastronomii.
Olsztyn jest jedynym miastem wojewódzkim w Polsce, które ma pełne obostrzenia od 22:00 do 06:00. W związku z tym Błażej Gawroński – dyrektor Miejskiego Zespołu Profilaktyki i Terapii Uzależnienia w Olsztynie – przedstawił wnioski z wprowadzenia uchały. Są one zbieżne ze zmianami przedstawionymi przez inne gminy i dotyczą głównie zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców.
Z danych Komendy Miejskiej Policji w Olsztynie wynika, że liczba zdarzeń związanych z zakupem alkoholu, w związku z którymi podejmowano interwencję, spadła o około 40% (informacje z krajowej mapy zagrożeń bezpieczeństwa).
W drugiej części swojego wystąpienia Błażej Gawroński omówił wartość holistycznego podejścia do pracy z rodziną, w której występuje problem nadużywania alkoholu. Takie osoby (a w szczególności dzieci) potrzebują kompleksowego wsparcia i wyjątkowej pracy całego sztabu specjalistów. Jest to powód, dla którego powinny funkcjonować liczne poradnie rodzinne, których niedobór (a nawet brak) w województwie wpływa na niedostateczną opiekę nad osobami cierpiącymi przez nadużywanie alkoholu w rodzinach.
Jako uzupełnienie tego tematu, Tomasz Igielski podkreślił, że kompleksowe działania, o których mówił Błażej Gawroński, są wstępem do usług społecznych, które zakładają funkcjonowanie w gminach miejsc oferujących pełne wsparcie całej rodzinie. Nieodzownym i kluczowym elementem usług społecznych jest partnerstwo pozwalające na pracę w każdym miejscu takiej klasy specjalistów, którzy udzielą pomocy całej rodzinie.
W naradzie udział wzięły łącznie 53 osoby, głównie gminni pełnomocnicy/koordynatorzy ds. rozwiązywania problemów uzależnień, kierownicy ośrodków pomocy społecznej, profilaktycy oraz terapeuci uzależnień, a także przedstawiciele urzędów miast i gmin.
